Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2021 оны 12 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2021 оны  12 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон голын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 5 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 337-367 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж (цаашид ХА гэх)-аас Сэлэнгэ-Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан усны сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.024-0.025 мгN/л буюу ХА-аас 1.2-1.25 дахин, Сэлэнгэ-Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан усны сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.040 мгN/л буюу ХА-аас 2.0 дахин давж голын гольдролын дагуу бага зэргийн бохирдол үүссэн байлаа.

Орхон гол, Орхон голын Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 2 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 292-307 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, ХА-аас давсан  үзүүлэлтгүй байна.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2021 оны 12 дугаар сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Сэлэнгэ Цэнгэг ус” ОНӨААТҮГазарын хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 65.77%-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2021 оны 12 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан хүснэгт 2-т үзүүллээ.

Хүснэгт 2

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ХХХ-химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар, MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: 2022 оны байдлаар Зэлтэр гол маш цэвэр, Сэлэнгэ мөрөн, Орхон,  Хараа, Ерөө, Бугант, Хүдэр, Бургалтай, Туул голууд цэвэр Буурь бага бохирдолтой, Хиагт гол маш бохир байлаа.

Энэ сард Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Сэлэнгэ Цэнгэг ус” ОНӨААТҮГазарын ЦБ-ийн цэвэрлэгээний чанар 65.77 % ба цэвэршүүлээд гарч байгаа усанд стандартаас жинлэгдсэн бодис 3.82 дахин, нийт азот 1.29 дахин, фосфор 1.06 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 5.04 дахин, ХХХ 30.10 тус тус давсан  байна.

Агаарын шинжилгээ: Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын агаарын чанарын харуулын 12-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.006 мг/м³, хамгийн их нь 0.011 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.025 мг/м³, хамгийн их нь 0.049 мг/м³, нийт тоосны дундаж агууламж 0.145 мг/м³, хамгийн их нь 0.770 мг/м³, PM10 тоосонцорын дундаж агууламж  0.132 мг/м³ , хамгийн их нь 0.242 мг/м³  байлаа. РМ10 тоосонцор 12 сарын 13-нд 1.46 дахин, 20-нд 2.23 дахин,  23-нд 2.42 дахин, 27-нд 2.13 дахин, 30-нд 1.30 дахин  тус тус стандарт дахь хүлцэх агууламжаас давсан бөгөөд агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс даваагүй ба нийт 66 удаагийн ажиглалт хийсэн. Агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.021 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.046 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.003 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.008 мг/м³ байна.

                                                    БОШЛ-ийн ус агаар хариуцсан инженер:  М.Өнөржаргал